Arilje

Opština Arilje nalazi se u zapadnom delu Republike Srbije, u sastavu Zlatiborskog okruga na nadmorskoj visini od 330-1382m.  Smeštena je između slivova reka Moravice,  Malog i Velikog Rzava ( jedne od najčistijih reka u Evropi ) na površini od 349km2.  Po konfiguraciji zemljišta pripada brdsko –  planinskom području sa uskim pojasom ravnice oko reke Moravice.  Prema poslednjem popisu iz 2002. godine, u opštini Arilje živi 19.784stanovnika.

Kao administrativni centar opštine, Arilje je dobro povezano sa većim privrednim, kulturnim i administrativnim centrima kao što su Užice, Čačak, Kragujevac, Beograd.
Ovo područje je bogato čistim vodama i atraktivnim šumskim predelima, što ga ubraja u najčistije i najzdravije sredine u Srbiji. Bistre planinske rečice i potoci, obiluju čistom i veoma kvalitetnom vodom, presecaju teritoriju cele opštine i pogodne su za vodosnabdevanje, gajenje ribe ali nije zanemarljiv ni njihov hidroenergetski potencijal. Očuvana životna sredina pruža izvanredne uslove za proizvodnju zdrave hrane.

Neosporan privredni uspon, razvijen preduzetnički duh, konstantan porast izvoza i spoljno trgovinskog suficita rezultat su duboko ukorenjene tradicije privatnog preduzetništva na teritoriji opštine. Dominantne grane su poljoprivreda i prerada poljoprivrednih proizvoda, tekstilna industrija, prerada drveta, metaloprerada.
Arilje je u svetu prepoznatljivo po proizvodnji maline, pa se često naziva i svetskom prestonicom maline. Gajenjem maline bavi se skoro celokupno stanovništvo. Preko 5.000 malih fabrika pod otvorenim nebom proizvedu godišnje oko 20 miliona kilograma maline.
Opština Arilje ima najveću koncentraciju zasada na svetu a ovde se nalazi i najveća hladnjača za zamrzavanje voća u Evropi ( “ Zemljoradnička zadruga Arilje “ ) . U regionu, a i celoj zemlji poznati su tekstilni proizvodi sa zaštićenim žigom kvaliteta “ Ariljski tekstil “ .

ISTORIJA ARILJA

Teritorija ariljske opštine naseljena je od davnina, što dokazuju arheološka nalazišta pećinskih naselja sa obe strane Velikog Rzava koja datiraju iz paleolita. Kontinuitet neprekidnog boravka ljudskih zajednica nastavlja se i dalje kroz bakarno, bronzano i gvozdeno doba.
U I veku nove ere ove krajeve zauzimaju Rimljani i pripajaju ih provinciji Dalmaciji. Svedočanstva iz vremena rimske vladavine su lokalitet Gradina u selu Brekovu gde je bilo rimsko utvrđenje i rimski put od današnje Ivanjice prema Požegi dolinom Moravice. Sa propašću rimskog carstva ugasili su se i antički izvori kulture i pismenosti, pa su pisani izvori sa ovih prostora iz tog perioda u potpunoj tami.

Tek oko druge polovine X veka krajevi oko današnjeg Arilja dolaze na “ svetlost dana “ . Tada su izbeglice iz Larise ( Grčka ) na mesto današnje ariljske crkve donele mošti Sv. Ahilija. Grčki episkop i veliki propovednik hrišćanstva, živeo je u IV veku. Po Svetom Ahiliju je današnje Arilje ( nekada Moravice ) dobilo ime, a njegov kult se slavi i danas kao narodni praznik i gradska slava 28 – og maja.
Godine 1219. Sava Nemanjić je ariljski manastir proglasio za sedište moravičke episkopije koja se prostirala na teritoriji ariljskog, užičkog, valjevskog i Čačanskog kraja. U ovom mestu je stolovao srpski pravoslavni episkop, a kasnije i mitropolit. Prva katedrala moravičkih episkopa je uništena u 13. veku posle čega je kralj Stefan Dragutin preuzeo građenje nove katedrale na istom mestu. Vreme podizanja postojeće crkve je između 1283 – 1286.godine. Unutrašnjost je živopisana 1296. godine i iz tog razdoblja potiču sačuvani ostaci fresaka.
Iz ovog perioda srednjovekovne Srbije potiču i utvrđenja Golubinjak iznad Velikog Rzava u selu Visoka i Gradina u Brekovu, a uz Rzav u selu Bjeluša nalazi se zaravan Carevo polje. Na jednom delu zaravni je gomila kamenja koju meštani zovu careva gomila. Prema jednom od narodnih verovanja vojska nekog cara je logorovala ovde i zaostavštinu zakopala ispod gomile kamenja. Drugo verovanje kaže da je tu bila vojska Miroslava, brata Stefana Nemanje a da je kamen prikupljan za izgradnju manastira Župljan. Po trećoj legendi Carevo polje je bilo zborno mesto vojske kneza Lazara na putu prema Kosovu.
Tokom 17. veka, kada se desila Velika seoba Srba 1690. godine zbog teškog položaja hrišćanske raje u porobljenoj Srbiji, Arilje i okolina su ostali pusti. Novi žitelji iz istočne Hercegovine i Crne Gore počeli su da se doseljavaju na ove prostore sredinom 18, veka.
Posle I i II Srpskog ustanka stanovništvo se vraća svojim mirnodopskim zanimanjima ( ratarstvo, stočarstvo, zanati i trgovina ) uživajući prve plodove slobode koju su izvojevali. Usled povećanja broja stanovništva, oživelo je i naselje kod ruševina manastira Sv. Ahilija. Izgradnjom konaka serdara Jovana Mićića 1823. godine postavljene su osnove varošice. U promenljivom i turobnom vremenu 19. veka, malo naselje zbijeno oko crkve i u njenoj senci, kao drumsko svratište i karavansko konačište, sporo se razvijalo i urbanizovalo. Međutim njeno kulturno i privredno izrastanje, pod duhovnim sticanjem, postojanjem i trajanjem crkve nije moglo biti zaustavljeno. Tako je čaršija počela da živi najpre pred hramom, a zatim se širila i spuštala sa isturene zaravni u podnožje prema rekama.
Sledeća etapa u razvoju Arilja je proglašenje za varošicu 23. oktobra 1880. godine od strane kneza Milana Obrenovića od kada se ubrzava izgradnja naselja i privredni razvoj. Posle Drugog svetskog rata Arilje nastavlja svoj život kao sresko sedište do 1955. godine, kada dolazi do ukrupnjavanja srezova, a ariljski srez ulazi u sastav novoformiranog užičkog sreza. Decembra 1959. godine vrši se ukrupnjavanje srezova i opština, tada se formira nova opština Arilje koja u istom sastavu funkcioniše i danas.
Početak XX veka obeležio je intenzivan razvoj zanatstva i voćarstva. Danas je Arilje grad maline, privatne privrede, sa turističkim potencijalom.

CRKVA SV. NIKOLE

Crkva Sv. Nikole podignuta je u 13. veku u selu Brekovo, 20km jugozapadno od Arilja. Očuvane freske koje prekrivaju sve unutrašnje zidne površine oltarskog prostora i naosa potiču iz prve polovine XVII veka. U centralnom delu crkvene porte podignut je spomenik Aleksandru I Karađorđeviću, 1940. godine.
Crkva je pod zaštitom države kao Spomenik kulture od velikog značaja.

STARA ŠKOLA – Sagrađena je 1834.godine. Nalazi se u samom centru grada uz crkvu Sv.Ahilija.
Škola je obnovljena u proteklih deset godina i koristi se kao Gradska galerija koja se bavi izlagačkom delatnošću umetničkih dela i predmeta muzejske i arheološke vrednosti, kao i širenjem vizuelne pismenosti kroz rad sa mladima u okviru likovnih radionica, samostalno ili u saradnji sa Komisijom za prevenciju bolesti zavisnosti SO-e Arilje.

VODENA PEĆINA  – Na granici između sela Brekovo i Dobrače, u kanjonu reke Panjice nalazi se ulaz u atraktivnu Vodenu pećinu.  S obzirom da još uvek nije ispitana, a sada je samo pretpostavka da vodena masa koja izlazi iz pećine je u stvari ponornica nastala od više izvora koji poniru. U klisuri reke Panjice Josif Pančić je otkrio endemsku vrstu biljke campanula secundiflora.

Mogućnosti za aktivan odmor – Plaže, nedaleko od centra grada: Urjak, Sonjine čari, Uski vir, Green Beach-Vukotići, Žuta stena, Viseći most, Šljunkara, Bosa noga ( kafić, teren za beach volleyball, prostor za koncerte, revir za fly fishing-mušičarenje ) .