Smederevska Tvrđava

Na ušću reke Jezave u Dunav, po nalogu despota Đurđa Brankovića, na krajnjem severu zemlje, 1428. godine počinje izgradnja Smederevske tvrđave, sedišta svetovne i crkvene vlasti tadašnje Srbije.

Velike količine kamena neophodne za izgradnju, dovlačene su sa antičkih lokaliteta: Viminacijuma, Marguma i Kuliča, a žrtvovana su i srpska srednjevekovna groblja. Za dve godine sagrađen je mali grad, trougaone osnove, sa šest kula, od kojih je najjača Donžon. O zidanju grada sačuvan je natpis izveden crvenom opekom na Despotovoj kuli.

U unutrašnjosti Malog grada prema Dunavu, nalazila se sala za prijeme, odnosno MAGNA SALA AUDIENTIE sa tri gotske fibore, u kojoj se odvijao žitot srednjovekovnog dvora. Uz nju se nalazila prostorija sa romaničkom biforom namenjena vladarskoj porodici. U malom gradu radio je poznati zlatarski i prepisivački centar, kao i kovanica novca.

U periodu od 1430 – 1439. godine podignut je VELIKI GRAD, poštujući osnovu trougla, sa površinom od gotovo 11 xa, čime je smederevska tvrđava svrstana u red najvećih evropskih ravničarskih utvrđenja. Prvobitno, Tvrđava je zidana za odbranu od hladnog oružja, a ubrzo je prilagođena ratovanju vatrenim oružjem. U dužem, mirnom vremenskom periodu od 1444. do 1453. godine podignut je veliki grad sa 19 kula čija je visina iznosila i preko 20 metara. U ovom prostoru su se nalazile Dvorska i Blagoveštenjska crkva u kojoj su čuvane mošti Svetog Luke i danas zaštitnika Smedereva. Veliki grad postao je poznat zanatski i trgovački centar u kome je delovala i Dubrovačka kolonija. Nakon turskog osvajanja Smedereva 1459. godine prestala je da postoji srpska srednjovekovna država.
Turci su 1480. godine oko Tvrđave dozidali spoljašnji bedem, a na uglovima i ulazu u grad 4 poligonalne kule sa topovskim otvorima.
Spoljnji bedem prema varoši i turska ugaona kula na ulazu u Grad porušeni su izgradnjom železničke pruge 1880. godine.
U prvom svetskom ratu Tvrđava je bila teško oštećena. Poslednje, najveće razaranje dogodilo se u eksploziji municije, 5. juna 1941. godine.

Danas je Veliki Grad mahom u ruševinama i izložen zubu vremena, dok su na prostoru Malog Grada izvedeni konzervatorski i restauratorski radovi čime mu je donekle vraćen pređašnji izgled, a cela tvrđava se od 1946. godine nalazi pod zaštitom države. Mali Grad je često poprište kulturnih i sportskih manifestacija, a tokom Smederevske jeseni on postaje kulturna prestonica Smedereva i poprište održavanja mnogobrojnih predstava i koncerata.