Račanska prepisivačka škola

Od manastira Rače do vrela Lađevac i ostataka „ Račanske prepisivačke
škole „ u Banji, vodi obeležena staza, oko dva kilometra uzvodno uz desnu
obalu rečice Rače. Prva trećina se prolazi makadamom između ekonomskih
zgrada, manastirskih livada i korita reke, do odmorišta na početku
prave šetne staze.
Na odmorištima sa leve i desne strane reke postoje klupe i stolovi sa nadstrešnicama. Odatle se nastavlja put kratkom uzbrdicom iznad reke
do mostića, koji vodi preko njenog jaza, na stazu kroz bukovu šumu.
Posle četrdesetak minuta hoda nailazi se na široke slapove vrela Lađevac.
Do uspostavljanja ove šetne staze na nepristupačni Lađevac su dolazili
samo retki posetioci radi lečenja kožnih oboljenja. Račanski kaluđeri
prepisivači su ovo mesto još u XVII veku nazivali Banjom, jer ima
temperaturu vode oko 17 stepeni tokom cele godine.
U neposrednoj blizini Lađevca nalazila se „ Račanska prepisivačka
škola “ sa isposnicom posvećenom Sv. Đorđu. Ostatke ove
srednjovekovne skriptorije arheolozi upravo istražuju.
Do sada su otkriveni temelji dvora ili manastirskog
konaka sa ostacima monaških ćelija.
Okosnicu „ Račanske prepisivačke škole „ predstavljala
je isposnica posvećena Sv. Đorđu u Banji. Turski putopisac
derviš Zulih ( Evlija Čelebija ) je zapisao da je ova skriptorija
brojala 300 „ samoukih “ prepisivača, koje je opsluživalo
400 čobana, kovača, ekonoma i druge posluge. Njihov rad
obezbeđivalo je 200 stražara pod oružijem.
Najstarije sačuvano delo ove škole je rukopis psaltir
Kiprijana Račanina iz 1642. godine, dok se kao posebna
vrednost ističu radovi jeromonaha Hristifora Račanina,
ukrašeni vrlo uspelim ornamentima.
Posle Velike seobe Srba 1690. godine, Kiprijan je u
Sent Andreji sastavio „ Bukvar slovenskih pismen “ ,
a Jerotej Račanin „ Putašestvije gradu Jerusalimu “
jedan od najstarijih sačuvanih putopisa u srpskoj književnosti.
U račanskom bratstvu i hramu Svetog Luke Jevanđeliste
u Sent Andreji zamonašen je Kiprijanov učenik Gavril Stefanović
Venclović, najveći besednik i srpski književnik XVIII veka.
Petnaestak sačuvanih knjiga iz „Račanske prepisivačke
i književne škole“ danas se čuva po zbirkama u Beogradu,
Bolonji, Budimpešti, Pragu, Cavtatu, na Cetinju…