Manastir Rača

Manastir Rača je najposećenije mesto u Nacionalnom parku Tara, koje svake godine obiđe na desetine hiljada duša. Priča o njemu uobičajeno počinje napomenom da se nalazi na oko šest kilometara od Bajine Bašte. Ali, nije pogrešno reći ni da je Bajina Bašta nastala pored ovog srednjovekovnog hrama.

Za Raču se govori da je zadužbina srpskog kralja Dragutina Nemanjića iz XIII veka, koji je postao monah Teoktist.Veruje se da su od njegove „ carske lavre Rače ukraj Drine “ , iza turskih pohoda u XV veku, ostali samo temelji na kojima se danas vidi crkva Vaznesenja Hristovog.

Istoričari priznaju da ovo mesto pripada krugu najlepših tajni naše duhovne, kulturno – istorijske i graditeljske prošlosti. Prvi zapisi o Rači pronađeni su u crkvenim rukopisima i turskim tefterima sastavljenim u XVI veku. Najstariji trag je ostavljen u crnogorskom manastiru Svete Trojice : “ odavde počeh pisati ja Teodor jeromonah Račanin “ , zabeležio je nepoznati kaluđer 1516. godine. Među pedesetak poznatih rukopisa najzanimljiviji je svakako Sofijski letopis završen 1675. godine, u kome konačno stoji : “ Dragutin sazida hram Voznesenija zovom Raču. . . “

Sve do slavne skriptorije u XVII veku, istorijat Rače liči na zagonetku su ključevi možda u rukama arheologa. Nedovoljno se poznaju i prve decenije “ Račanske prepisivačke škole “ koja predstavlja posebnu odrednicu u istoriji srpske književnosti. Svedočanstva o manastirskoj crkvi na Laništu i skitu Svetog Đorđa u Banji, gde su mahom prepisivane bogoslužbene knjige, takođe su veoma oskudna. Po stradanju manastira u „ Bečkom ratu “ i Velikoj seobi Srba 1690. godine, Račani su u Sent Andreji stvorili osnov srpske azbuke i književnosti u novom veku.

Posle jednog stoleća za Raču se zainteresovalo bratstvo Tronoša i podiglo je iz ruševina u koje su prešli jeromonasi Hadži Melentije, Josif i Isaija. Manastirska crkva je obnovljena za nepunih pet meseci, što je bilo ravno podvigu. Radovi su trajali od avgusta 1795. do Božića 1796. godine, kada je izvršeno osvećenje hrama Vaznesenja Hristovog. Obnovljena Rača, arhimandrita Hadži Melentija Stefanovića i vojvode Sokolske nahije u Karađorđevom ustanku, ponovo je izgorela 1813. godine. Upamćeno je da je manastirsku crkvu zapalio Memiš aga ajan srebrenički.

U drugoj obnovi započetoj 1818. godine, koju je opet poveo Hadži Melentije, značajnu novčanu pomoć je pružio knez srpski Miloš Obrenović. Postojeća crkva Vaznesenja Hristovog je završena 1826. godine, a ostali delovi manastira deceniju kasnije. Tim povodom u Zahvalnici knezu je napisano: “ Milostivi gospodaru, manastir je sasvim dobro načinjen. Mislimo, a i ljudi govore koji sa strane dohode, da ga nisu ni pervi put Nemanjići bolje upravili bili negoli što je sada upravljen “ . Izgled crkve se nije menjao od 1836. godine, osim što je sredinom XIX veka oslikana.

Neprijateljske vojske su i u XX veku prolazile kroz račanski kraj. Protiv austrougarske okupacije među prvima se pobunio račanski iguman Zaharije Milekić. Za vreme Drugog svetskog rata, ispred Nemaca je ovde sklonjeno „ Miroslavljevo Jevanđelje “ , najstarija srpska knjiga napisana u XII stoleću. Bugari su zapalili manastirske konake, ali na sreću svih sam pravoslavni hram nije oštećen. Blagodareći Patrijarhu srpskom Gospodinu Pavlu, negdašnjem monahu račanskog bratstva, deo svetih mošti kralja Dragutina od skora štiti ovo mesto kome po svemu pripadaju.

MANASTIRSKA CRKVA I RIZNICA

Hram Vaznesenja Hristovog su gradili Janja Mihailović Mali i Nikola Đorđević Cincarin, po ugledu na crkvu Svetog Ahilija u Arilju. Poznatija dela ovih cenjenih neimara su konak kneginje Ljubice u Beogradu, a zatim konak i pridvorna crkva kneza Miloša u Topčideru. Manastirska crkva u Rači od sige i pritesanih krečnjaka, ostavlja utisak pažljivog zaiatskog rada, koncipiranog na tradiciji raškog graditeljskog obrasca. Osnova u vidu slobodnog krsta sa polukružnom apsidom ima dužinu od 22 metra, dok je poprečni deo sa pevnicama širok 13, 7 metara. Greben krova na brodu je na 12, 5 metara, dok sa kupolom visina crkve iznosi oko 20 metara.

Osećaju sklada u Rači doprinose ikonostas i živopis u duhu postvizantijskog slikarstva, sa jakim uticajem poznog provincijskog baroka. Ikonostas je radio poznati karlovački slikar Georgije Bakalović 1840. godine. Na impozantnom ramu ( 6, 5 h 3, 5m ) se vidi 38 ikona u uljanoj tehnici, sa okvirima od rezbarene lipovine. Vremenom ugroženi orginal su uspešno restaurirali 2005. godine slikari Duško Jovanović i Dragan Tomanović. Živopis predstavlja izvanredno očuvano delo iz 1854. godine, slikara Dimitrija Postnikovića, rođenog u Osjeku. Tehnikom rada na suvom malteru, unutrašnji zidovi hrama su oslikani sa stotinak kompozicija, stojećih figura i portreta.

Pored carskih dveri izložen je deo Svetih mošti monaha Teoktista, odnosno desna nadlaktica kralja Dragutina Nemanjića. U novom konaku, pred posetiocima se otvara riznica manastira u kojoj se vide kopije rukopisa iz XVII i XVIII veka Uz njih stoji maketa „ Miroslavljevog Jevanđelja “ čiji je orginal u Drugom svetskom ratu sačuvao iguman Platon Milojević ispod kamenih ploča u oltaru crkve. Počasno mesto u riznici pripada časnoj trpezi, na kojoj su srebrenički Turci odsekli glavu igumanu Isaiji Tronošcu i đakonu Ignjatiji 1813. godine. Ovde se čuva i Vojvodski barjak Sokolske nahije, koji je nosio Hadži Melentije Stefanović u Prvom srpskom ustanku.