Kopaonik – najlepša planina u jugoistočnoj Evropi

Kopaonik, najveća planina u Srbiji, jedno od mesta koje preko cele godine nudi idealne uslove za aktivan odmor i uživanje.

Kopaonik je naš najveći i najpoznatiji planinski, turistički i skijaški centar.

Zbog svojih prirodnih vrednosti, 1981. godine, proglašen je za nacionalni park.

Zahvaljujući razređenom vazduhu sa smanjenim parcijalnim pritiskom, planinska klima ima lekoviti efekat na ljudski organizam od klime u primorju.

Dolazi do produbljenog disanja i povećanja broja crvenih krvnih zrnaca u zavisnosti od nadmorske visine, a najidealnija je upravo na Kopaoniku koga zato, s pravom nazivaju, fabrikom crvenih krvnih zrnaca. Boravak na ovoj planini preporučuje se asmatičarima i pušačima, jer u potpunosti eliminiše napade astme i pušačkog bronhitisa. Deca koja često posećuju Kopaonik stiču sposobnosti za bolje podnošenje fizičkih napora, a upravo zbog toga su i profesionalni sportisti česti gosti najpoznatijeg zimskog turističkog centra u Srbiji.

PRIRODNE ODLIKE

Severna granica masiva odvojena je od masiva planine Željin Jošaničkom rekom i Kozničkom rekom.
Sa zapadne strane duž celog grebena Kopaonika duboko je usečena dolina reke lbar. Istočna strana omeđena je dolinom reke Rasine i Toplice.
Obrisi reljefa Visokog Kopaonika stvoreni su kroz geološko vreme od pre 70 miliona godina kada su starije sedimentne stene zahvaćene snažnim tektonskim pokretima j isprobijane vulkanskom aktivnošću sa utiskivanjem i izlivanjem magmatskih stenskih kompleksa.
Zbog toga Kopaonik karakteriše raznovrsna geološka građa sa stenama različitog nastanka i starosti ( graniti, serpentiniti, škriljci, mermeri, andeziti, krečnjaci ) .
Kasniji procesi erozije i spiranja kroz protekle milenijume stvorili su današnje oblike reljefa Kopaonika.

Klima Kopaonika obeležena je sa blizu 200 sunčanih dana godišnje zbog čega sa pravom nosi naziv „ planina sunca „ . Južni položaj masiva, zaravnjenost i otvorenost terena sprečava dugotrajno zadržavanje oblačnosti nad planinom. Hladni i teži vazduh kreće se okolnim dolinama i kotlinama tako da zimske temperature nisu mnogo niske. Kopaonik ima subalpsku klimu. Srednja godišnja temperatura Ravnog Kopaonika je 3,7° C.
Snegovi padaju krajem novembra i traju do meseca maja, prosečno 159 dana godišnje. Padavine su u proseku veće od 1000 mm godišnje.
Rudna bogatstva podarila su ime Kopaoniku, gde se odvajkada kopala ruda.
Vulkanska aktivnost i proboji vrelih mineralnih rastopa izazvali su promene na okolnim starijim stenama usled visokih temperatura i snažnih pritisaka. Tako je nastala “ Kopaonička rudna oblast „ sa velikim brojem rudnika od najstarijih vremena.
Pored već poznatih ruda metala gvožđa, olova i cinka, u nedrima Kopaonika ima i retkih metala srebra i zlata i retkih minerala: volastonita, fluorita, azbesta i drugih.

Pored termalnih voda na Kopaoniku se nalaze hladne lako mineralizovane vode. To su pre svega blago radioaktivni izvori Krčmar vode i Marine vode na visinama od 1700 – 1950 m.

ŽIVI SVET – FLORA I FAUNA

Kopaonik i njegovo područje nalaze se na granici značajnih Balkanskih provincija, Ilirske ( zapadne i vlažnije ) i Mezijske ( istočne i suvlje ) sa znatnim uticajem južnih, mediteranskih i submediteranskih oblasti i severnih panonskih predela.
Pogodna brdska i planinska klima sa značajnim količinama vodenog taloga i snežnog pokrivača omogućavaju dovoljno dugo trajanje perioda vegetacije i stvaranje velike količine biomase.
Raznovrsna geološka podloga  (granitna, metamorfna, krečnjačka i serpentinska ) omogućava zadržavanje vlažnosti i dovoljnih rezervi vode za život biljaka i drugih organizama.
Debeo snežni pokrivač tokom surovih zima štiti trajne i osetljive delove biljaka, životinje i druge organizme od niskih temperatura i mrazeva.
Geomorfološke i orografske odlike omogućavaju formiranje najrazličitijih staništa biljnog i životinjskog sveta u odnosu na nadmorsku visinu, izloženost, nagibe terena, podlogu i drugo.

Biljni Svet – Flora

Povoljni prirodni uslovi ovog visokog planinskog masiva omogućavaju razvoj gotovo svih šumskih visinskih pojaseva sa primarnom i autohtonom šumskom vegetacijom koja se nekad prostirala do samih planinskih vrhova, gde su bila dva manja prostranstva visokoplaninske žbunaste i travnate vegetacije alpijsko – nordijskog karaktera.
Zato je biljni svet ( flora ) Kopaoničkog masiva bogat i raznovrstan.
On sadrži mnogobrojne i različite vrste drveća, žbunova, zeljastih biljaka, cvetnice, paprati, mahovina, lišajeva, gljiva i dr. Mnoge od njih su lekovite i poznate kao narodni čajevi ( kantarion, majčina dušica, hajdučka trava itd ) .
Iznad mešovitih šumskih zajednica u nižim predelima ( cera, graba, hrasta, divlje kruške ) , prostire se pojas bukovih šuma ( Fagus moesiaca ) u kojima ima planinskog javora i javora mleča ( Acer pseudoplatanus, Acer platanoides ) , belog jasena ( Fraxinus excelsior ) , klena, lipe a na većim visinama i jela ( Albies Alba ) .
Najviši šumski pojas na Kopaoniku iznad 1500 m pokrivaju guste smrčeve šume ( Pieceetum excelsae ) . Na većim nadmorskim visinama ( 1750 – 1900 m) smrčeve šume se proređuju i prelaze u zajednicu niskih žbunova gde preovlađuju planinska kleka ( junipeus nana ) i borovnica ( vaccmium myrtillus ) kao i druge vrste prizemnog sprata među kojima treba izdvojiti gencijan, divizmu, runolist.

Posebno treba naglasiti prisustvo endemičnih vrsta npr. Leontopodium alpinum. Najviše predele prekriva bešumska travnata vegetacija pašnjaka.
Posebnu karakteristiku biljnog sveta visokog Kopaonika čine  “ Tresave “ . Tresave su manje debljine sa posebnim biljnim vrstama tresetnica. Starost tresava Kopaonika prelazi hiljadu godina. Ovde se zovu Barama. Najpoznatije su: Jankova bara, Crvene bare, Barska reka.

Životinjski svet – Fauna

Životinjski svet današnjeg Kopaonika raznovrstan je i pored proređivanja naročito krupne divljači. Pre nekoliko decenija ovde je živeo medved, ris, jelen, divlja mačka, kuna, vidra i krupne ptice soko i ušasta sova.
Danas je od krupne divljači ostao vuk, kao i ostala divljač srna, lisica, zec; a takođe i razne vrste ptica od kojih ušasta sova u manjem broju, jarebica kamenjarka kao i ptica krstokljun koja se hrani semenom četinara.
Od insekata treba naglasiti sibirskog skakavca koji živi u visokim hladnim predelima planine.
U bistrim vodama i brzacima Samokovske reke živi potočna pastrmka.

ISTORIJSKO NASLEĐE

Istorijski tragovi šireg područja Kopaonika ukazuju na predilirsko i ilirsko nasleđe rimske imperije i kasnije slovensko naseljavanje.
Ostaci ranohrišćanske Bazilike /IV-V vek/, posvećene Sv. Prokopiju, otkriveni su 1999 godine na Lokaciji Crkvina – Nebeska Stolica, na nadmorskoj visini 1800m.
Srednjovekovni izvori u poveljama Stefana Nemanje i njegovih naslednika beleže ove krajeve kao župu u oblasti Ibra, od Zvečana do Zapadne Morave sa Kopaonikom u centru oblasti.
Istorijski značaj Kopaoničke oblasti kao središta Srpske srednjovekovne države  (Nemanjića, Lazarevića i Brankovića ) jasno obeležavaju utvrđeni gradovi čiji su ostaci smešteni na istaknutim visovima u predgorju centralnog masiva.
Gradovi Zvečan ( XI – XIV vek ) , Maglič ( XIV vek ) , Brvenik ( XIV vek ) , Vrh Lab ( XIV vek ) , Koznik ( XV vek ) čuvali su plodno podgorje vinorodnih župa, rudno i šumsko blago Kopaonika i bogate zadužbine srpskih vladara, kao što su:
– Petrova crkva ( VIII – IX vek ) kod Novog Pazara
– Studenica (XI – XII vek ) kod Ušća
– Žiča ( XIII vek) kod Kraljeva
– Sopoćani ( XIII vek ) kod Novog Pazara
– Đurđevi stubovi ( XII vek ) kod Novog Pazara
– Gradac ( XIII vek ) kod Raške
– Pavlica ( XIV vek ) kod Raške
Bogata rudarska prošlost Kopaonika u istorijskim izvorima beleži raškog kralja Stefana Uroša I koji dovodi iz Nemačke rudare najamnike poznatije kao Sase. Rudarska naselja i gradovi u širem predgorju imali su topionice – kovnice novca: Stari Trg, Novo Brdo, Rogozno, Plana.
Kopaonička rudna oblast doživljava procvat u XIV i XV veku za vreme despotovine kada se razvija trgovina sa Dubrovačkom republikom, Vizantijom i zapadnom Evropom.
Rudarstvo ovih krajeva propada pohodima Turaka u XV veku i obnavlja se krajem XIX i u XXveku.
I danas se na Kopaoniku mogu naći ostaci i tragovi starih iskopa iz rimskih i srednjovekovnih vremena.