Nacionalni park – Planina Tara

Do planine Tare se lako dolazi, jer prema njoj vodi nekoliko dobrih puteva koji povezuju zapadnu Srbiju sa Višegradom u istočnoj Bosni. Bilo da krenete od Užica i Zlatibora preko Kremana, ili Bajine Bašte i Perućca, naćićete se u Nacionalnom parku Tara. Pred posetiocima su raznolike predeone celine poput Kaluđerskih bara i Ravne Tare, Crnog vrha i Zvijezde sa veličanstvenim kanjonom Drine. U njihovom sklopu se nalaze značajne prirodne retkosti, prirodni fenomeni i vredno kulturno nasleđe koje možete upoznati. Iz praktičnih razloga se ne preporučuje da to pokušavate sami. Moglo bi se desiti da praistorijski četinar Pančićevu omoriku tražite na Kaluđerskim barama ili Mitrovcu gde ga odavno nema. Ili da se greškom na platou Tare nastoji obići znamenita “ Rača ukraj Drine „, srednjovekovni manastir sakriven u podnožju planine. Kada stignete na Taru najpre potražite informativne punktove na Kaluđerskim barama ili Perućcu. U svakom slučaju ne propustite da svratite u Centar za posetioce na Mitrovcu. U Nacionalnom parku Tara ima mnoštvo lokaliteta, ambijentalnih celina, posebnih i pojedinačnih vrednosti, koji se mogu videti i doživeti samo uz pomoć ljubaznih domaćina.

Na masivu Tare, planine u srednjem Podrinju zapadne Srbije , Nacionalni park je proglašen tek 1981. godine. I danas traju nedoumice zašto se na takvu odluku skupštine Srbije moralo čekati tri decenije, jer su prve inicijative potekle davne 1950. godine.

Da na Tari postoje prirodne vrednosti značajne za celu planetu, znalo se još iz radova slavnog botaničara dr Josifa Pančića i otkrića omorike 1875. godine.

Nacionalnim parkom površine 19200 ha. pokriven je najveći deo Tare sa Kaluđerskim barama,Ravnom Tarom,Crnim vrhom i Zvijezdom sa delom kanjona Drine.

Područje se prostire jugozapadno od Bajine Bašte, gde se nalazi sedište državnog Javnog preduzeća koje se stara o njemu. Nacionalni park Tara, je istraživanje koje traje i od koga se tek očekuju najznačajniji rezultati.

Pretpostavlja se da su trijaski krečnjaci na severnim stranama Tare u tercijeru bili obala prostranog jezera zaostalog iza Panonskog mora. U smenama ledenih i međuledenih doba voda je ublažavala surovi klimat i omogućila pribežišta za najotpornije praistorijske vrste. Tako je na Tari do danas opstala Pančićeva omorika ili Pančićev skakavac i neki drugi spomenici prirode, živi fosili sa genetskim porukama iz davne prošlosti.

Nacionalni park Tara su krečnjačke površi, vrhovi i uzvišenja idealni za planinarenje, sa prosečnom nadmorskom visinom od 1000 – 1200 metara. Najviši vrh, Kozji rid u Crnom vrhu doseže  1591 metar, a najniža kota pada na 291 metar nadmorske visine ili maksimum veštačkog jezera u Perućcu. Klisure rečica i Solotuše, Rače, Dervente i Rzava presecaju reljef oplemenjen vrelima i vodotokom perućačke reke, zvane “ Reka duga godinu dana“. Vrelo u Perućcu je najjače kraško vrelo u Nacionalnom parku Tara, čija se voda uliva u Drinu posle tačno 365 metara.

Klima na Tari je izrazito planinska, leta su sveža, a zime hladne sa dosta snega. Kiše, koja najčešće pada u maju, takođe ima u znatnoj meri. Iako grmljavina nije česta pojava, uputno je znati da gromovi najčešće pogađaju jele, zatim smrče i borove, dok su bukve manje na udaru. Najsuvlji meseci su Jul i avgust, jesen je sunčana i toplije godišnje doba nego proleće.

Planina Tara je područje šumskih ekosistema, među kojima su pojedini najproduktivniji u celoj Evropi. Ovde su otkrivene 34 šumske i 19 livadskih zajednica. Šume pokrivaju 80 % teritorije parka, pri čemu su 75 % mešovite sastojine smrče, jele i bukve. Tercijerni relikt Pančićeva omorika je simbol Tare i njene flore sa 1100 opisanih vrsta, što predstavlja trećinu ukupne flore Srbije. Uz Pančićevu omoriku su posebno vredne mečija leska, tisa,  božikovina, jeremičak, dervenski različak, božur, paprat rebrača …

U mnoštvu faune sa 53 vrste sisara najatraktivniji su mrki medvedi i autohtone divokoze, koje se na Tari mogu sresti na svega 290 metara, dok se drugde viđaju tek iznad 1000 metara nadmorske visine. Za nauku su bitni alpska rovčica i naročito, lokalni endemit Pančićev skakavac. Među 135 vrsta ptica 43 vrste su selice, a među ostalima treba posebno istaći one najvrednije, i najugroženije – poput orlova, sokolova i drugih korisnih grabljivica.

U šumama Tare postoji više od 251 vrste gljiva, među kojima su nauka kaže, samo tri otrovne; jedna od njih je Zelena pupavka, najopasjnija gljiva Evrope. Pri njihovom branju savetuje se oprez, kao i u lovu, ali zato ribolov predstavlja pravo uživanje. Vodotokove, jezera i posebno Drinu nastanjuje oko 40 vrsta riba među kojima se posebno cene pastrmke, somovi, mladice, lipljani…

Naziv planine Tare upućuje na istorijski period u kome je ove predele nastanjivalo ilirsko pleme Autarijata. Park inače obiluje arheološkim nalazištima koja datiraju od neolita do poznog srednjeg veka. Slovenski period i srpsku tradiciju arheolozi tek istražuju po gradinama na ovom prostoru. Za sada su poznate neke nekropole, stećci u Perućcu, ostaci srednjovekovnog utvrđenja Solotinik i manastir Rača, po predanju zadužbina kralja Dragutina Nemanjića iz XIII veka.

Sela na Tari su tipična za planinske predele zapadne Srbije. Sačinjavaju ih zaseoci – male grupacije novijih kuća raštrkanih na velikom prostoru, sa ponekim sačuvanim primerkom tradiconalnog narodnog graditeljstva. Zanimanja vezana za livade i stoku, krečarstvo i strugare nekad isključiva u ovom kraju, ponovo su jedini prihodi nekih domaćinstava. U turizam se više uzdaju oni koji žive u blizini turističkih centara na Kaluđerskim barama i Mitrovcu.

KALUĐERSKE BARE

Kaluđerske bare su deo planine Tare u užem smislu, jugoistočni predeo i najpoznatiji turistički centar Nacionalnog parka.

Na krečnjačkoj zaravni tek nešto iznad 1000 metara uz park šume belog i crnog bora, nikla su vikend naselja i hoteli “ Omorika “ i “ Beli Bor “ .

U neposrednoj okolini Kaluđerskih Bara, ljudi su oduvek bili prisutni. Nad izvorištem Solotuške reke još uvek dominiraju ruševine Solotnika, srednjovekovnog utvrđenja iz perioda srpske države Raške.

Ispod nekadašnjih “ manastirskih stanova “ i nove kapele posvećene “ Saboru srpskih svetitelja “ , mogu se videti ostaci nepoznate gradine i crkvište iz ranog srednjeg veka. Sa obližnjeg vidikovca “ Crnjeskovo “ vidik se otvara ka Sokolarici i pada niz kanjon Rače do istoimenog manastira i Bajine Bašte u kotlini Drine.
RAVNA TARA

Ravna Tara je, takođe, deo planine Tare u užem smislu i predstavlja predeo Nacionalnog parka. Uz rezervate Račanska Šljivovica, Gorušice i Crveni potok, na Ravnoj Tari se nalazi poznati centar dečijeg turizma na Mitrovcu. Povoljni klimatski uslovi na nadmorskoj visini od 1080 metara i veliki broj sunčanih dana, pružaju izvanredne uslove za aktivan odmor, rekreaciju i oporavak. Na Mitrovcu se od turističkog centra do prašume u rezervatu “ Crveni Potok “ stiže za nekoliko minuta šetnje, obeleženom stazom kroz četinarsku šumu. Na udaljenosti od 5 km je “ Banjska stena “ ,  najlepši vidikovac na celom području i obližnja jezera u Zaovinama. U vizitorskom centru JP “ Nacionalni park Tara “ ,  na Mitrovcu, mogu se nabaviti publikacije o Parku, pogledati izložene zbirke i prezentacije.

CRNI VRH

Crni vrh pokriva jugozapadne predele Nacionalnog parka i deo “ Suve “ granice Srbije i susedne Republike Srpske u Bosni i Hercegovini. Veza ovog područja visokih vrhova sa Ravnom Tarom su Čemerišta, a sa Zvijezdom sedlo na Predovom krstu. Pored najvišeg vrha Kozji rid sa 1591 m, u Crnom vrhu se ističu još i Pivnice sa 1575 m, Mrka kosa sa 1545 m i Lisnata glavica sa 1510 m nadmorske visine. U mešovitim sastojinama jele, smrče, bora, bukve, Pančićeve omorike, jasike,  breze i jarebike su rezervati “ Crvene stene “ , “ Bilo “ i   “ Ljuti breg “  sa 24 vrste žbunova i 33 vrste zeljastih biljaka. Mreža šumskih puteva i nekoliko izvora pogoduje planinskim biciklistima.

Sa vidikovca na Vitmirovcu pogled se pruža na najveće sastojine Pančićevih omorika.
ZVIJEZDA PLANINA

Zvijezda planina, na severozapadu masiva Tare, predstavlja krunu Nacionalnog parka i specifičnu prirodnu sredinu u Srbiji i Evropi. U istoimenom rezervatu i rezervatima “ Brusnica “ i “ Karaula štula “ ,  nalaze se pribežišta i jedna od poslednjih staništa tercijarnih biljnih vrsta, retkih i vrednih životinja i ptica. Do Biljeških stiena na liticama kanjona Drine, dolazi se zbog vidikovca sa pogledom na Bosnu, jezero Perućac i hidrocentrale. Zvijezda je u vezi sa Crnim vrhom preko Predovog krsta, novog planinsko – turističkog punkta.

Kanjon reke Dervente sa rezervatom prirode, čini razdel između ovog predela impresivnih vidikovaca i Ravne Tare, spuštajući planinu do jezera Perućac. U kanjonu Drine plove turistički brodići, ribarski čamci i sportski kajaci, sve do granice.
Dečije odmaralište na Mitrovcu pohode generacije učenika koji dolaze iz raznih gradova radi oporavka i rekreativne nastave. Nacionalni park Tara jeste jedna prostrana učionica, podesna za učenje u i o prirodi i savlađivanje nekih veština koje mogu biti korisne nekad u životu. Stariji ljubitelji boravka u prirodi organizuju izviđačke tabore u blizini Kaluđerskih bara i letnje kampove poput Eko – kampa  “ Džanići “ na jezeru u Perućcu.
Novi kvalitet je postignut osmišljavanjem edukativnog centra u nacionalnom parku Tara i programom pod nazivom “ Kamp mladih rendžera “ u Račanskoj Šljivovici .
Letnji i zimski   “ Kamp mladih rendžera “  se realizuje na području celo zaštićenog područja, okupljajući decu uzrasta od 7 do 14 godina. Kroz ovaj program upoznaje se prirodno i kulturno nasleđe Tare, aktivnosti i način rada nadzorne službe, sa različitim temama iz oblasti zaštite prirode.

Među uređenim šetnim stazama Nacionalnog parka Tara sa ukupnom dužinom od oko 15 km, posebno se izdvajaju dve najnovije međusobno spojene klisurom reke Rače u jedinstvenu celinu opremljenu potrebnim mobilijarom.  Šetna staza “ Jarevac “ polazi sa Kaluđerskih bara i dužinom od 3. 300 m vodi do Jarevca u Račanskoj Šljivovici pri samom ulasku u klisuru Rače. Obnovljena brana sa drvenim mostom i jezercem u Jarevcu, predstavlja omaž pionirima tarskog turizma koji su je ovde sagradili još 1938. godine. Uređena staza koja polazi od manastira Rača vodi 2 km uzvodno uz korito istoimene rečice, do izlaska iz njene klisure i rezervata “ Račanska Šljivovica “ .  U blizini je termalno vrelo Lađevac poznato po lekovitoj vodi, kao i ostaci skriptorije iz XVII veka.

U prošlosti se bez konja na Tari veoma teško živelo. Ukoliko se htelo na pazar u Bajinu Baštu, do Užica ili Višegrada u Bosni, morala se posedovati dobra konjska štala sa bar jednim konjem. Ali, vremena su se odavno promenila i konjanici su postali prava retkost. Zahvaljujući inicijativi JP Nacionalni park Tara, ovde se mogu ponovo videti i uzjahati konji, na veliko zadovoljstvo brojnih turista, a naročito dece. Mini ergela sa desetak grla, organizovana na ispustu od 3 ha kod nekadašnjih “ Manastirskih stanova “ ,  nesumnjivo je najpopularnije mesto na Kaluđerskim barama. Na ovom mestu je sagrađena i “ tarska koliba “ , kao najnoviji turističko – informativni punkt Nacionalnog parka Tara.

EDUKATIVNI CENTAR – RAČANSKA ŠLJIVOVICA

Staru lugarnicu u Račanskoj Šljivovici JP “ Nacionalni park Tara “ je znalački iskoristilo i pretvorilo u objekat primeren ovom vremenu. Tako na petom kilometru puta Kaluđerske bare – Mitrovac, postoji novi edukativno – informativni centar od 200 m2 sa tehnički potpuno opremljenom višenamenskom prostorijom i četiri apartmana sa ukupno 14 ležaja. Ovaj objekat prevashodno koristi učesnicima Kampa mladih rendžera i predstavnicima medijskih kuća, a zatim i drugima koji nastoje da upotpune svoja saznanja o Nacionalnom parku Tara.

CENTAR ZA POSETIOCE – MITROVAC

Centar za posetioce Nacionalnog parka Tara, otvoren na Mitrovcu 2006. godine, predstavlja prvi objekat te vrste u Srbiji. Na prostoru od 220 m2 usklađeni su receptivni pult, izložbene postavke i prezentaciona sala od 40 mesta sa galerijskim površinama. Osim za ekskurzije, izletnike i druge goste, Centar je upriličen i za likovne izložbe, književne večeri i druge tematske skupove. Uz neposredne informacije, prospekte, mape i video prezentacije, u centru za posetioce se mogu pribaviti suveniri i konsultovati nadzornici Nacionalnog parka.

ŠUMARSKA KUĆA – MITROVAC

Za poslovne partnere, kolege, naučne saradnike i druge posetioce JP “ Nacionalni park Tara “ je namenilo “ Šumarsku kuću “ na Mitrovcu . Na spratu ovog objekta od 220 m2, opremljene su 2 trokrevetne i 4 dvokrevetne sobe, kao i 1 apartman sa 4 – 6 ležaja. Komforan smeštaj u “ Šumarskoj kući “ sa osloncem na restoransku ponudu motela “ Lovac “ , doprinosi utisku da ste u poseti pravim prijateljima. Prepoznatljivi motel “ Lovac “ na Mitrovcu ima 12 ležaja u 6 dvokrevetnih soba. Prostrana terasa ovog objekta je omiljeno mesto za predah svih posetilaca na Mitrovcu.

PLANINARSKA KUĆA – PREDOV KRST

Planinarska kuća na Predovom krstu spoljnim izgledom prati tradicionalno graditeljstvo, dok joj je unutrašnji komfor prilikom kategorizacije zavredeo 4 zvezdice. Objekat ima 24 osnovna i 6 pomoćnih ležaja, opremljenu kuhinju uz salu za ručavanje i odmor, kao i adekvatan sanitarni čvor.

LOVAČKA KUĆA – PREDOV KRST

Lovački dom u sobama i tri apartmana raspolaže sa 29 kreveta uz pomoćne ležaje, dok u restoranu ima 60 mesta.

Prostranu terasu sa 200 mesta ukrašavaju rukom pravljene izrezbarene drvene klupe i stolovi, kao i ozidani roštilj i ložišta.

 

PLANINARI NA TARI

U Nacionalnom parku Tara markirano je 18 planinarskih staza, koje su predstavljene na posebnoj turističko – planinarskoj mapi područja. Tim stazama sa ukupnom dužinom preko 120 km, planinarskom markacijom je pridružen novi, veoma interesantan i raznovrstan pravac na relaciji : Manastir – Rača – Lađevac – Suva pećina – skit Sv. Đorđa – stena “ Krstača “ – utvrđenje Gradina – vidikovac Crnjeskovo – Manastirski stanovi na Kaluđerskim barama. Za prolazak ovom stazom “ Malom duhovnom transverzalom “ , kao i drugim pravcima prikazanim na mapi, JP “ Nacionalni park Tara “ može obezbediti vodiče.
U svakom slučaju preporučuje se korišćenje mape planinarskih staza, koja se nalazi na svim recepcijama, kontrolnim i informativnim punktovima .

PLANINSKI BICIKLIZAM

Za cikloturiste u  Nacionalnom parku Tara je urađen poseban projekat pod nazivom “ TAROCIKL „   kojim je na specijalnom CD – u prikazano sve ono što je planinskim biciklistima neophodno za prijatan boravak. Projektom “ Tarocikl “ definisano je 27 biciklističkih staza,  sa polaskom od Kaluđerskih bara, Mitrovca ili Predovog krsta.

Do obeležavanja i postavljanja oznaka na 420 km dugim stazama i raskrsnicama u Nacionalnom parku, bajkeri se mogu služiti pomenutim CD – om i posebnom mapom, koji se nalaze na svim informativnim punktovima.

Na mapi biciklističkih staza Nacionalnog parka Tara prikazane su relacije, fizička i tehnička težina staza, kao i potrebni nivoi fizičke spreme za njihovo savlađivanje.

 

RIBOLOVNE VODE

Najatraktivnije ribolovne vode Tare su jezera “ Spaići “ i “ Beli Rzav “ u Zavionama sa površinom od 370 ha, kao i jezero Perućac  u dužini od 24 km ili do same državne granice. Mogućnost ribolova, pastrmke, soma, plotice, klena, skobalja na nadmorskoj visini od 900 metara je posebna privilegija posetilaca ove planine.
Dozvola se pribavlja u svim objektima JP “ Nacionalni park Tara “ namenjenim turistima i kod ovlašćenih saradnika.

Ne preporučuju se izleti i lov u kanjonu Drine, bez prethodne najave i konsultacije sa dežurnim ribočuvarem. Iznenadne promene vremena i uvek nepredvidivi sipari sa obližnjih litica mogu predstavljati ozbiljnu opasnost za usamljene pecaroše.

LOVIŠTE TARA

Lov u Nacionalnom parku Tara je uvek organizovan i usklađen sa planskim dokumentima. Trenutno se odobrava lov na srneću divljač i divokoze, dok je mogućnost lova na vukove i divlje svinje u razmatranju. Medvedi se nalaze u lovostaju, ali se mogu osmatrati i fotografisati na hranilištima. U šumama Nacionalnog parka Tara kreće se oko 40 medveda, 300 divokoza, 320 srna i 40 divljih svinja. Brojno stanje vukova i ostalih lovnih i nelovnih vrsta u Parku, varira tokom godina i perioda u godini. Dozvolu za lov i translokaciju divljači na druga područja, odobrava služba za zaštitu i unapređenje lova i ribolova JP “ Nacionalni park Tara “ .